Reclame-uiting over E-Lybra misleidend wegens onjuiste informatie over resultaten

Vzr. RCC 23 februari 2016, RB 2685; Dossiernr. 2015/01215 (E-Lybra)
Misleiding voornaamste kenmerken product. Digitale marketing communicatie. Uiting: Het betreft de informatie over “E-lybra” op de website www.centaurea.nl, en dan meer in het bijzonder de subpagina https://www.centaurea.nl/bioresonantie-2/e-lybra. Op deze pagina staat onder meer:

“Stoppen met roken? Of weer in balans komen?
Veel mensen zijn uit balans en hebben daar last van: ze voelen zich niet lekker en krijgen allerlei klachten. Deze klachten verschillen van persoon tot persoon. Met de E-Lybra8™ kan de verstoring op trillingsniveau in kaart gebracht en behandeld worden. Dit gebeurt met behulp van bioresonantie. Dit is een techniek die al langer bekend is en veel gebruikt wordt in natuurgeneeskundige en ook wel in homeopathische praktijken. Dankzij zeer gevoelige apparatuur is de E-Lybra8™ in staat de elektromagnetische trillingen van het lichaam te meten en waar nodig te behandelen. Tijdens de behandelingen worden storende frequentiepatronen door de ingezette apparatuur omgezet tot behandelfrequenties. Waar nodig worden specifieke frequenties toegevoegd. Deze worden vervolgens via elektroden aan de patiënt toegediend. Zo worden belastende frequentiepatronen en onderliggende oorzaken van ziekten en kwalen verminderd. Belastende stoffen worden vrijgemaakt en uitgescheiden door de uitscheidingsorganen met als gevolg dat de lichaamseigen regulatie wordt versterkt. De apparatuur van de E-Lybra8™ heeft zeer uitgebreide en effectieve mogelijkheden. Het is met veel succes toegepast bij mensen en bij dieren. Ook in de landbouw zijn goede resultaten behaald met het gebruik van deze techniek.

Wat is de E-Lybra8™?
Het is een volledig automatisch computergestuurd systeem voor het analyseren en uitbalanceren van lichaamsenergieën en voor het aanmaken van energetische remedies.

Wat doet de E-Lybra8™?
De E-Lybra 8™ scant het lichaam met behulp van 285.000 resonantie-patronen op onevenwichtigheden (zowel fysieke als psychologische), toxische belasting, blokkades, tekorten en verstoringen. Op basis van de resonantie- en reactiepatronen die het lichaam bij de meting aangeeft, behandelt E-Lybra8™ de cliënt met specifieke resonantiepatronen die het lichaam in balansbrengen. Het systeem is gebaseerd op bioresonantie en biofeedback via elektrodes. Het bijzondere van de E-Lybra8™ is, dat deze elektrodes direct verbonden zijn met de cliënt. Op deze wijze kan de therapeut het resultaat niet beïnvloeden. De behandelingen worden uitgevoerd door een van onze assistentes onder supervisie van de artsen. U bent dus onder behandeling van een arts.

Specifieke formules
Daarnaast bevat E-Lybra 8™ formules voor het specifiek behandelen van bepaalde aandoeningen zoals bijvoorbeeld candida, eczeem, griep, allergieën, intoleranties en brandwonden. Daarmee wordt het genezend vermogen van het lichaam gericht gestimuleerd. Ook bevat het een zeer succesvol programma voor gewichtsreductie en stoppen met roken. Vooral met het programma voor mensen die willen stoppen met roken, zijn er zeer positieve ervaringen. De behoefte om te roken verdwijnt maar het prettige is, dat de ex-rokers beschrijven dat ze niet méér gaan snoepen, niet in gewicht aankomen en zelfs niet humeurig worden!”

Klacht:
Klager stelt dat in de uiting de E-Lybra wordt gepresenteerd en aangeprezen als een apparaat dat bij de behandeling en genezing van ziekten met succes kan worden ingezet. Dat blijkt uit passages zoals "in kaart gebracht en behandeld worden", "onderliggende oorzaken van ziekten en kwalen vermindert", "specifiek behandelen van bepaalde aandoeningen", “genezend vermogen van het lichaam stimuleren" en "belastende stoffen uitgescheiden”. De reclame bevat woorden als "uitgebreide en effectieve mogelijkheden", "met veel succes toegepast bij mensen en dieren", "goede resultaten behaald" en "zeer succesvol programma". Dit zijn allemaal stevige claims, waarvoor de wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt. De reclame is daarom misleidend voor de gemiddelde consument en oneerlijk, dus in strijd met Nederlandse Reclame Code (NRC). Meer in het bijzonder is volgens klager sprake van het bedrieglijk beweren dat een product ziekten, gebreken of misvormingen kan genezen. Dit is altijd misleidend volgens artikel 6:193g onder q BW. Daarvan is hier sprake. Bioresonantie is volgens klager een pseudowetenschappelijke behandelmethode.

Reeds eerder is een reclame voor de E-Lybra 9 - kennelijk de opvolger van de E-Lybra 8 - afgekeurd. In die zaak gold niet alleen dat de adverteerder de werking van het apparaat niet aannemelijk kon maken, hij kon ook niet weerspreken dat die werking niet wetenschappelijk kon worden onderbouwd. De voorzitter oordeelde daarom dat de reclame misleidend en daarmee oneerlijk was als bedoeld in artikel 7 NRC. Voor de reclame voor de E-Lybra 8 in de onderhavige zaak moet hetzelfde gelden. Het gaat immers om nagenoeg hetzelfde apparaat waaraan op nagenoeg dezelfde wijze vergaande claims worden gekoppeld, die niet wetenschappelijk kunnen worden onderbouwd en daarom oneerlijk zijn. Een kritische en belezen consument kan wellicht door het indrukwekkend klinkende jargon van de reclame heen prikken, de gemiddelde consument zal daar niet toe in staat zijn en bovendien vertrouwen op het gegeven dat het hier om aanprijzingen van een artsencentrum gaat. Klager licht, onder verwijzing naar bronvermeldingen, zijn standpunt dat de E-Lybra8TM niet zou werken als volgt toe.

PubMed is een databank waarin miljoenen wetenschappelijke onderzoeken op biomedisch terrein kunnen worden doorzocht. Wanneer men daarin zoekt op de Engelse term "bioresonance" in combinatie met de hierna te noemen ziekten en aandoeningen, krijgt men achtereenvolgens de volgende resultaten:
Candida: “Your search for bioresonance candida retrieved no results".
Griep: “Your search for bioresonance influenza retrieved no results."
Brandwonden: “Your search for bioresonance burns retrieved no results."
Gewichtsverlies: “Your search for bioresonance weight loss retrieved no results."
Eczeem/allergieën: Bij zoeken op ‘bioresonance’ in combinatie met ‘allergy’ krijgt men tien treffers. Twee treffers hebben betrekking op artikelen in het Pools van onbekende auteurs met onbekende resultaten. Er is niet eens een abstract beschikbaar. Ook staat er een interview in het Duits tussen, waarvoor eveneens geen abstract beschikbaar is. Een interview kan bovendien niet gelden als een wetenschappelijk onderzoek. Twee studies hebben geen betrekking op de effectiviteit van bioresonantie, maar op andere aspecten, zoals de kosten.

Nuttiger is volgens klager de studie ‘Efficacy trial of bioresonance in children with atopic dermatitis’ (atopic dermatitis is constitutioneel eczeem).In dit dubbelblinde onderzoek, een studie naar ‘biophysical information therapy’ (‘BIT’, een andere naam voor bioresonantie) concluderen de auteurs: “The statement by protagonists of this alternative form of therapy that BIT can considerably influence or even cure atopic dermatitis was not confirmed using for the first time a conventional double-blind study design. Considering the high costs and false promises caused by the promotors of this kind of therapy, it is concluded that BIT has no place in the treatment of children with atopic dermatitis." Verder is er nog ‘Novel unconventional therapeutic approaches to atopic eczema’, een studie waarin naast vele andere therapieën ook naar bioresonantie wordt gekeken. De conclusie hiervan luidt als volgt: When stringent scientific criteria are applied in the evaluation of such study results, none of the reviewed alternative treatments provides unequival, convincing evidence of its efficacy, even when double-blind, placebo-controlled studies are available."

In ‘Alternative medicine in allergies - prevalence, patterns of use, and costs’ wordt onder meer geconcludeerd dat: “Similarly, bioresonance did not show efficacy in the treatment of atopic eczema and hay fever.” Bij dit laatste citaat wordt verwezen naar het hiervoor genoemde ‘Efficacy trial of bioresonance in children with atopic dermatitis’ en naar een verder niet in PubMed opgenomen Duitstalig onderzoek dat geen bewijs van effectiviteit opleverde voor bioresonantie bij hooikoorts.

De studie Unproven techniques in allergy diagnosis gaat, zoals de titel al zegt, over onbewezen technieken om allergieën aan te tonen. Tot die technieken behoort ook bioresonantie. De studie merkt ten aanzien van alle technieken op: “Results are not reproducible when subject to rigorous testing and do not correlate with clinical evidence of allergy” en “As a result, all these unproven techniques may lead to misleading advice or treatments, and their use is not advised.” Tot een soortgelijke conclusie komt de studie ‘Inappropriate test methods in allergy’. Het artikel gaat over onder meer: “Test with obscure theoretical basis, missing validity and lacking reproducibility, such as bioresonance.”

Intoleranties:
De zoektermen ‘bioresonance intolerance’ en ‘bioresonance food intolerance’ leveren in
PubMed één resultaat op, het reeds genoemde ‘Inappropriate test methods in allergy’. Dat artikel was negatief over bioresonantie. Het is bovendien nog maar de vraag of dit artikel wel (mede) gaat over bioresonantie bij intoleranties. Afgaande op het abstract van de studie gaat het bij de (voedsel)intoleranties om ondeugdelijke testmethoden. Dat zou betekenen dat er helemaal geen studies zijn waarin het effect van bioresonantie op intoleranties wordt bekeken. De conclusie moet zijn dat er geen bewijs is voor de effectiviteit van bioresonantie bij de diagnose en behandeling van candida, griep, brandwonden, overgewicht, eczeem, allergie- en intoleranties. Er is ofwel überhaupt geen relevant onderzoek beschikbaar, ofwel het beschikbare onderzoek is ronduit negatief. Dat maakt de beweringen in de reclame over het behandelen van de genoemde specifieke aandoeningen, het stimuleren van het genezend vermogen van het lichaam en het zeer succesvolle programma misleidend en daarmee oneerlijk.

Stoppen met roken:
De zoekterm "bioresonance smoking" levert in PubMed twee resultaten op. De eerste treffer is oncontroleerbaar, omdat het om een onderzoek in het Pools gaat. De tweede treffer is een onderzoek in het Engels, gepubliceerd in een Duits tijdschrift voor alternatieve geneeskunde. Hoewel dat onderzoek tot positieve conclusies komt ten aanzien van behandeling met bioresonantie bij het stoppen met roken, zijn er diverse redenen waarom deze conclusies bekritiseerd en zeker genuanceerd kunnen worden: het onderzoek wordt expressis verbis door de auteurs gepresenteerd als een pilot study. Er zijn dus vervolgonderzoeken nodig waarin het resultaat al dan niet herhaald wordt. Op basis van één studie zijn geen conclusies over effectiviteit te trekken en mogen ook geen vergaande claims over effectiviteit worden gedaan, aan het einde van het artikel merken de auteurs op dat de proefpersonen na de behandeling (twee personen kregen maar één behandeling) naar huis gingen en dat er alleen nog maar telefonisch contact was na één week, twee weken, één maand en één jaar. Men kan dus niet objectief vaststellen of de proefpersonen de waarheid spraken als ze zeiden niet meer te roken, wat de auteurs ook toegeven, in dat ene jaar kunnen de proefpersonen buiten het zicht van de onderzoekers ook andere therapieën geprobeerd hebben. Het artikel meldt daar niets over. Er is helemaal geen reden om aan te nemen dat de enkele behandeling die de proefpersonen gehad hebben verantwoordelijk is voor het eindresultaat. De randomisatie - indeling van de proefpersonen in twee groepen - van het onderzoek is ondeugdelijk. Randomisatie wordt bij voorkeur door een computerprogramma gedaan. In dit onderzoek is ervoor gekozen steeds de 'even' proefpersonen de echte behandeling te geven en de 'oneven' proefpersonen de gesimuleerde. De onderzoekers weten daardoor precies wie in groep A zitten en behandeling X krijgen respectievelijk wie in groep B zitten en behandeling Y ontvangen. Anders dan de auteurs proberen vol te houden, is de blindering van het onderzoek daardoor ook niet perfect, de cijfers in tabel 3 kloppen niet. De percentages in de kolom "active bioresonance therapy" matchen niet met de 95 proefpersonen die in deze verumgroep (echte behandeling) zouden zitten. De percentages passen bij 92, 93, 91 en 91 proefpersonen. In de placebogroep (gesimuleerde behandeling) gaat het om 93, 93, 91 en 93 proefpersonen, terwijl het er volgens de auteurs 94 zouden moeten zijn. De door de auteurs gebruikte chi kwadraattoets levert na 1 jaar (= het meest relevante meetmoment) een resultaat op dat met 0.04 nét statistisch significant is. Wie echter de strengere Fisher's exact-toets (tweezijdig) toepast, krijgt een resultaat p > 0.05, wat weer net niet significant is, sowieso heeft het onderzoek betrekking op een ander apparaat dan de E-Lybra waarvoor reclame wordt gemaakt, medeauteur Michael Galle was werkzaam voor het bedrijf dat het in het onderzoek gebruikte bioresonantie-apparaat produceert. Contact over het onderzoek loopt ook via hem, hetgeen suggereert dat hij - als persoon bij wie twijfels over de onpartijdigheid kunnen rijzen - een grote rol bij het onderzoek heeft gehad. Al met al levert het onderzoek onvoldoende bewijs op voor de effectiviteit van een behandeling met een E-Lybra bij mensen die willen stoppen met roken. De beweringen in de reclame over stoppen met roken zijn dus ook misleidend en daarmee oneerlijk ten aanzien van de van het gebruik te verwachten resultaten.

Het onderzoek Evidence for the efficacy of a bioresonance method in smoking cessation noemt nog een reeks klinische onderzoeken waaruit de effectiviteit van bioresonantie zou moeten blijken. Kennelijk kunnen de - voornamelijk Turkse – auteurs zowel Russisch als Chinees Iezen, want een deel van de onderzoeken is in een van die talen gesteld. Dat maakt de geclaimde resultaten oncontroleerbaar. Van de tien onderzoeken zijn er maar twee gepubliceerd in tijdschriften die in PubMed zijn opgenomen. De overige acht staan alleen in zeer obscure en weinig gezaghebbende bladen. De twee wel in PubMed opgenomen onderzoeken werden gepubliceerd in het reeds genoemde Duitse tijdschrift voor alternatieve geneeskunde. Wat er verder ook zij van deze (zeer kleinschalige) onderzoeken, ze hebben betrekking op aandoeningen die niet in de reclame van Centaurea genoemd worden, namelijk maag-darmproblemen en reuma.

Voorzitter:
1)  Klager stelt dat in de uiting ten onrechte wordt beweerd dat de E-Lybra8TM ziekten, gebreken of misvormingen kan genezen. Het betreft candida, eczeem, griep, allergieën, intoleranties en brandwonden. Daarnaast bestrijdt klager dat de E-Lybra8TM helpt bij het stoppen met roken. De voorzitter zal de geclaimde genezende werking met betrekking tot candida, eczeem, griep, allergieën, intoleranties en brandwonden beoordelen aan de hand van nummer 16 van de bij artikel 8.5 NRC behorende bijlage 1. Het in deze bepaling opgenomen verbod ziet in het bijzonder op claims die betrekking hebben op lichamelijke toestanden die door de medische wetenschap worden gecategoriseerd als ziekte, gebrek of misvormingen. Naar het oordeel van de voorzitter valt (de wens om te stoppen met) roken niet onder de reikwijdte van dit artikel. Ten aanzien van de geclaimde werking bij het stoppen met roken past de voorzitter daarom het algemene toetsingskader toe van artikel 8.2 aanhef en onder b NRC.

2)  Met betrekking tot de gestelde genezende werking van de E-Lybra8TM bij candida, eczeem, griep, allergieën, intoleranties en brandwonden, heeft klager gemotiveerd gesteld dat er geen of geen deugdelijk bewijs voor de werking van het apparaat bestaat. Klager heeft daarbij ter onderbouwing van zijn stelling naar diverse bronnen verwezen. Op grond hiervan ligt het op de weg van adverteerder om passend en relevant bewijs te leveren voor de positieve lichamelijke effecten die een consument mag verwachten van het gebruik van het product bij candida, eczeem, griep, allergieën, intoleranties en brandwonden. De voorzitter verwijst naar de bewijsregel die in verband met nummer 16 van de bij artikel 8.5 NRC behorende bijlage 1 wordt genoemd in de Leidraad voor de tenuitvoerlegging/toepassing van richtlijn 2005/29/eg betreffende oneerlijke handelspraktijken. Uitgaande van die bewijsregel wordt geoordeeld als volgt.

3)  Adverteerder stelt dat er meer onderzoeken zijn gedaan naar de werkzaamheid van bioresonantie-apparaten dan klager noemt. Adverteerder legt in verband daarmee twee documenten over, waaronder in de eerste plaats een uit vier pagina’s bestaand document waarin globaal de resultaten worden genoemd van onderzoeken naar de behandeling van ’BICOM’ of ‘bioresonance’ bij onder meer astma, eczeem, andere huidaandoeningen en chronische leverziekten. Het is de voorzitter door de globale aard van dit document niet duidelijk geworden welke waarde aan deze onderzoeken toekomt. Daarbij merkt de voorzitter op dat in het document wordt geclaimd dat BICOM of bioresonantie bij 86,7 van de astmapatiënten effectief zou zijn waarbij 43,8% geen symptomen meer zou hebben, bij 97,5% van patiënten met diverse huidziekten (“Eczema, atopic dermatitis, nettle rash and psorias”) effectief zou zijn waarbij bij 74,7% sprake zou zij van “recovery”, bij 94% van de patiënten met allergie effectief zou zijn, waarbij bij 83% sprake zou zijn van het verdwijnen van allergie, en effectief zou zijn bij 96,1% van patiënten met ernstige aandoeningen zoals “acute and chronic infections” en “cardiovascular disorders”, maar ook bijvoorbeeld bij “dental problems”. Niet duidelijk is in hoeverre deze - niet op voorhand realistisch te achten - resultaten ook aan de E-Lybra8TM zijn toe te rekenen. In het document wordt dit apparaat immers niet genoemd en niet duidelijk is of dit apparaat vergelijkbaar is met de in de onderzoeken gebruikte apparaten.

4)  Daarnaast heeft adverteerder een document overgelegd met de titel ‘De werkzaamheid van een gecombineerde (natuurgeneeskundige en biofysische) behandeling bij diverse aandoeningen’. Ook hier geldt dat niet duidelijk is in hoeverre de resultaten van dit onderzoek relevant zijn voor de geclaimde werking van de E-Lybra8TM, nu het onderzoek blijkbaar niet met dit apparaat is uitgevoerd. Daarnaast geldt, zoals uit de titel blijkt, dat sprake is van een gecombineerd onderzoek, derhalve niet een onderzoek dat uitsluitend is gericht op de werking van een biofysisch apparaat. Verder geldt dat de onderzoekers in dit onderzoek zelf concluderen dat de vraag of er een oorzakelijk verband is tussen een “biofysische behandeling” en een vermindering van klachten “vooralsnog open” blijft.

5)  Op grond van het voorgaande heeft adverteerder tegenover hetgeen klager gemotiveerd heeft gesteld onvoldoende passend en relevant bewijs geleverd ten aanzien van de resultaten die de consument volgens de bestreden uiting van een behandeling met de E-Lybra8TM kan verwachten, voor zover het betreft het verminderen van de onderliggende oorzaken, het specifiek behandelen en het stimuleren van het genezend vermogen van het lichaam bij candida, eczeem, griep, allergieën, intoleranties en brandwonden. Het staat adverteerder weliswaar vrij om, zoals zij in haar verweer suggereert, in reclame te vermelden dat de E-lybra bioresonantie methode behoort tot de complementaire geneeskunde en dit een in de praktijk beproefde therapie methode is, maar niet om een daadwerkelijk genezend effect te claimen bij bedoelde lichamelijke problemen. Anders dan in de uiting wordt beweerd, kan immers niet worden aangenomen dat de E-Lybra8TM in deze gevallen het in de uiting geclaimde effect heeft. Om die reden is de reclame-uiting misleidend in de zin van punt 16 van de bij artikel 8.5 NRC behorende bijlage 1.

6)  Met betrekking tot de claim dat de E-Lybra8TM “een zeer succesvol programma” is voor stoppen met roken waarmee de “behoefte om te roken verdwijnt”, oordeelt de voorzitter als volgt. Adverteerder heeft in dit verband niet zelf stukken overgelegd, maar verwijst naar de door klager overgelegde productie 9. Dit betreft een op 5 augustus 2014 in “Forschende Komplementärmedizin” gepubliceerd artikel met de titel ‘Evidence for the Efficacy of a Bioresonance Method in Smoking Cessation: A Pilot Study’. De voorzitter oordeelt dat dit artikel onvoldoende de hiervoor bedoelde stellige mededelingen over de resultaten van een behandeling met de E-Lybra8TM kan rechtvaardigheden. De auteurs delen immers in het artikel immers onder meer mee: “The results of this study have to be scrutinized by large-scale randomized placebo-controlled double-blind studies, especially comparing bioresonance with pharmacological methods.” Daarnaast is het op grond van hetgeen klager gemotiveerd heeft gesteld de vraag welke waarde aan het onderzoek toekomt, waarbij het bovendien onduidelijk is of de resultaten van het onderzoek, indien daarvan zou worden uitgegaan, ook op de E-Lybra8TM van toepassing zijn. Dit apparaat wordt in de uiting niet genoemd en wijkt mogelijk af van de apparatuur die de onderzoekers hebben gebruikt. Nu om deze redenen niet op de resultaten van bedoeld onderzoek kan worden afgegaan en adverteerder verder niet heeft onderbouwd dat een behandeling met de E-Lybra8TM effectief is bij het stoppen met roken, is onvoldoende aannemelijk geworden dat de E-Lybra8TM “een zeer succesvol programma” is voor stoppen met roken waarmee de “behoefte om te roken verdwijnt”. Ook in zoverre treft de klacht doel. Het staat adverteerder weliswaar vrij om in de uiting te vermelden dat zij een behandeling met dit apparaat aanbiedt aan mensen die willen stoppen met roken, maar niet om een daadwerkelijk succesvol effect van deze behandeling te claimen nu dit onvoldoende aannemelijk is geworden.

7)  Op grond van het voorgaande oordeelt de voorzitter dat in de uiting geen juiste informatie staat over de resultaten die men van een behandeling van de E-Lybra8TM kan verwachten indien men wil stoppen met roken, dit als bedoeld in artikel 8.2 aanhef en onder b NRC. Door deze onjuist te achten informatie kan de gemiddelde consument ertoe worden gebracht een besluit over een transactie te nemen dat hij anders niet zou hebben genomen. Ook om deze redenen dient de reclame-uiting oneerlijk en in strijd met artikel 7 NRC te worden geacht.

De beslissing van de voorzitter

Op grond van het voorgaande acht de voorzitter de reclame-uiting in strijd met het bepaalde in artikel 7 NRC. De voorzitter beveelt adverteerder aan om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken.